Luật Trẻ em năm 2016 (Luật số 102/2016/QH13) được kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 5/4/2016 và Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01/6/2017. Xin giới thiệu một số điểm mới cơ bản trong Luật Trẻ em năm 2016.

1. Về tên gọi của Luật

“Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em” trước đây nay được đổi tên thành “Luật Trẻ em” nhằm phản ánh đầy đủ hơn nội dung, phạm vi điều chỉnh của Luật.

2. Về kết cấu Luật

Luật Trẻ em năm 2016 gồm: 7 chương, với 106 điều (tăng 46 điều so với Luật năm 2004). Cụ thể: Chương I. Những quy định chung (điều 1 đến điều 11); Chương II. Quyền và bổn phận của trẻ em (điều 12 đến điều 41); Chương III. Chăm sóc và giáo dục trẻ em (điều 42 đến điều 46); Chương IV. Bảo vệ trẻ em (bao gồm cả nội dung về bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt - điều 47 đến điều 73); Chương V. Trẻ em tham gia vào các vấn đề về trẻ em (điều 74 đến điều 78); Chương VI. Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cơ sở giáo dục, gia đình, cá nhân trong việc thực hiện quyền và bổn phận của trẻ em (điều 79 đến điều 102) và Chương VII. Điều khoản thi hành (điều 103 đến điều 106).

3. Về khái niệm, nguyên tắc thực hiện quyền trẻ em; những hành vi bị cấm

- Luật Trẻ em năm 2016 quy định rõ “Trẻ em là người dưới 16 tuổi” và Luật cũng đã giải thích cụ thể 11 cụm từ có liên quan đến trẻ em.

- Luật Trẻ em quy định 14 nhóm trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, trong đó có bổ sung một số nhóm mới, như: Trẻ em bị tổn hại nghiêm trọng về thể chất và tinh thần do bị bạo lực; trẻ em bị bóc lột; trẻ em bị mua bán; trẻ em mắc bệnh hiểm nghèo hoặc bệnh phải điều trị dài ngày thuộc hộ nghèo hoặc hộ cận nghèo; trẻ em di cư, trẻ em lánh nạn, tị nạn chưa xác định được cha mẹ hoặc không có người chăm sóc.

- Luật lần này quy định: “Khi xây dựng chính sách, pháp luật tác động đến trẻ em, phải xem xét ý kiến của trẻ em và của các cơ quan, tổ chức có liên quan; bảo đảm lồng ghép các mục tiêu, chỉ tiêu về trẻ em trong quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, ngành và địa phương”, đồng thời cụ thể hóa thành trách nhiệm của Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội và Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội.

- Luật Trẻ em quy định rõ: Việc ưu tiên nguồn lực để thực hiện quyền trẻ em và bảo vệ trẻ em, bao gồm cả nguồn tài chính và nguồn nhân lực. Và Quỹ Bảo trợ trẻ em được thành lập nhằm vận động sự đóng góp tự nguyện của cơ quan, tổ chức, cá nhântrong trường hợp cần thiết để thực hiện các mục tiêu về trẻ em được Nhà nước ưu tiên.

- Luật Trẻ em quy định và bổ sung các hành vi bị nghiêm cấm như: Tước đoạt quyền sống của trẻ em; cản trở trẻ em thực hiện quyền và bổn phận của mình; công bố, tiết lộ thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân của trẻ em; không thực hiện trách nhiệm hỗ trợ trẻ em có nguy cơ hoặc đang trong tình trạng nguy hiểm,…

4. Về các quyền và bổn phận của trẻ em

- Trên cơ sở những văn bản pháp luật có liên quan, Luật Trẻ em quy định 25 nhóm quyền của trẻ em, như: Quyền sống; quyền bí mật đời sống riêng tư; quyền được sống chung với cha, mẹ; quyền được chăm sóc thay thế và nhận làm con nuôi; quyền được bảo vệ để không bị xâm hại tình dục, không bị bóc lột sức lao động, không bị bạo lực, bỏ rơi, bỏ mặc, không bị mua, bán, bắt cóc, đánh tráo, chiếm đoạn; quyền được đảm bảo an sinh xã hội; quyền được tiếp cận thông tin và tham gia hoạt động xã hội; quyền của trẻ em không quốc tịch, trẻ em lánh nạn, tị nạn,…

- Luật còn quy định các bổn phận của trẻ em đối với gia đình, nhà trường, cộng đồng, đất nước và chính bản thân các em phù hợp với chế định về nghĩa vụ công dân quy định trong Hiến pháp, 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên, nhi đồng và yêu cầu đào tạo, bồi dưỡng con người Việt Nam trong bối cảnh mới.

5. Về việc bảo đảm thực hiện chăm sóc và giáo dục trẻ em

Luật Trẻ em quy định tổng quát về chính sách của Nhà nước để bảo đảm việc chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ em, chăm sóc sức khỏe, giáo dục, bảo đảm điều kiện vui chơi, giải trí, hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao, du lịch và thông tin, truyền thông cho trẻ em - Đây là căn cứ quan trọng để xây dựng và thực hiện các chính sách về quyền trẻ em trong thực tế hiện nay.

6. Về bảo vệ trẻ em

- Luật Trẻ em quy định cụ thể các nội dung về các cấp độ bảo vệ trẻ em (phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp) và trách nhiệm thực hiện; cơ sở cung cấp dịch vụ bảo vệ trẻ em; chăm sóc thay thế; các biện pháp bảo vệ trẻ em trong quá trình tố tụng, xử lý vi phạm hành chính, phục hồi và tái hòa nhập cộng đồng.

- Các biện pháp phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp được quy định cụ thể, cùng với trách nhiệm thực hiện của các cơ quan, tổ chức, gia đình, cá nhân trong việc bảo vệ trẻ em. Luật quy định các loại hình cơ sở cung cấp dịch vụ bảo vệ trẻ em ở cả ba cấp độ, không chỉ dừng lại ở việc can thiệp đối với trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt. Tại điều 53 Luật quy định cụ thể trách nhiệm của người làm công tác bảo vệ trẻ em cấp xã,…

- Quy định về chăm sóc thay thế nhằm đảm bảo trẻ em được sống trong môi trường gia đình và được chăm sóc thay thế khi bị mất môi trường gia đình hoặc không thể sống cùng cha đẻ, mẹ để vì sự an toàn và lợi ích tốt nhất của trẻ em.
Tại mục 4, Chương IV của Luật quy định các biện pháp bảo vệ trẻ em trong quá trình tố tụng, xử lý vi phạm hành chính, tái hòa nhập cộng đồng,… Nội dung này được xây dựng trên cơ sở hệ thống hóa các nguyên tắc áp dụng đối với người chưa thành niên trong quá trình tố tụng và xử lý vi phạm hành chính được quy định tại các văn bản pháp luật hiện hành, đồng thời bổ sung các nguyên tắc được quy định tại Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em và các điều ước quốc tế về tư pháp đối với trẻ em mà Việt Nam là thành viên.

6. Về sự tham gia của trẻ em vào các vấn đề về trẻ em

- Chương V là nội dung mới của Luật, đã góp phần thể chế hóa quy định tại khoản 1, Điều 37 Hiến pháp năm 2013 “trẻ em được tham gia vào các vấn đề về trẻ em”. Chương này quy định nội dung, phạm vi, hình thức trẻ em tham gia vào các vấn đề về trẻ em và biện pháp bảo đảm trong gia đình, nhà trường, cơ sở giáo dục khác và trong cộng đồng.

- Để cơ chế giám sát việc thực hiện quyền trẻ em theo ý kiến, nguyện vọng của trẻ em được khả thi và hiệu quả, Luật Trẻ em quy định rõ nhiệm vụ của tổ chức đại diện tiếng nói, nguyện vọng của trẻ em là Trung ương Đoàn TNCS HCM.

7. Về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thực hiện quyền và bổn phận của trẻ em

- Trong Luật Trẻ em năm 2016 quy định rõ trách nhiệm của Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp; Chính phủ; Tòa án nhân dân; Viện Kiểm sát nhân dân; các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; Ủy ban nhân dân các cấp; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận; các tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế…; đặc biệt là trách nhiệm của “Gia đình, cá nhân và cơ sở giáo dục” trong việc thực hiện quyền, bổn phận của trẻ em.

- Luật Trẻ em năm 2016 (Điều 94) còn quy định việc thành lập “tổ chức phối hợp liên ngành về trẻ em” để giúp Chính phủ, Quốc hội, Ủy ban nhân dân,… cùng cấp phối hợp, đôn đốc, điều hòa việc giải quyết các vấn đề trẻ em, thực hiện quyền của trẻ em giữa các cơ quan ở Trung ương và các tổ chức, địa phương vì công tác này có liên quan đến trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức, địa phương…

N. T.T